اختلال دو قطبی چیست؟ علائم و روش های تشخیص و درمان انواع آن

اختلال دو قطبی یک اختلال روانی جدی است که تأثیر گسترده‌ای بر روی زندگی فرد دارد. در این مقاله، به بررسی اختلال دو قطبی، علل آن، انواع مختلف، علائم و نشانه‌ها، و روش‌های تشخیص و درمان آن پرداخته می‌شود.

اختلال دو قطبی چیست؟

اختلال دو قطبی، یک اختلال روانی پیچیده است که تأثیر عمیقی بر زندگی فرد دارد. این اختلال شامل دوره‌های افسردگی شدید و دوره‌های بالقوه منفی مانیک یا هیپومانیک می‌شود. علل این اختلال گوناگون بوده و شامل عوامل ژنتیکی، محیطی، و هورمونی است. عوامل ژنتیکی نقش مهمی در بروز این اختلال دارند و اگرچه به صورت ارثی منتقل می‌شود، تأثیرات محیطی نیز بر ظهور آن اثر دارند. تغییرات در هورمون‌های بدن نیز ممکن است به عنوان یکی از عوامل مؤثر در ایجاد اختلال دو قطبی در نظر گرفته شود.

استرس و فشارهای روحی، مصرف مواد مخدر، و برخی از بیماری‌های مغزی نیز به عنوان عوامل تشدید‌کننده در این اختلال شناخته می‌شوند. علائم اختلال دو قطبی شامل افزایش انرژی، تندتند حرف زدن، احساس پریشانی و اختلالات خواب هستند. درمان این اختلال به صورت قطعی، با دارو یا جلسات روان‌درمانی صورت می‌گیرد. بهبود زندگی فرد با اختلال دو قطبی امکان‌پذیر است اگر تشخیص دقیق گرفته شده و درمان مناسب و به موقع اعمال شود.

علت و دلایل اختلال دو قطبی

عوامل ژنتیکی

عوامل ژنتیکی نقش بسیار مهم در ظهور اختلال دو قطبی ایفا می‌کنند. افرادی که خود یا اعضای خانواده‌شان این اختلال را تجربه کرده‌اند، احتمال ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهند. تحقیقات نشان می‌دهد که وجود فرزندان یا نسبت‌های خونی با افراد مبتلا به اختلال دو قطبی، احتمال ارث‌بری این اختلال را افزایش می‌دهد. در این مورد، ژن‌های خاصی که در انتقال اطلاعات عصبی نقش دارند، مورد توجه قرار گرفته‌اند.

عوامل محیطی

عوامل محیطی نیز تأثیر زیادی بر بروز و تشدید اختلال دو قطبی دارند. استرس و فشارهای روحی، به ویژه در دوره‌های حساس زندگی، می‌توانند این اختلال را تحریک و تشدید کنند. همچنین، مصرف بیش از اندازه مواد مخدر نیز به عنوان یک عامل محیطی مؤثر در بروز اختلال دو قطبی در نظر گرفته می‌شود. محیط خانوادگی، نحوه پرورش و ارتباطات اجتماعی نیز ممکن است بر وضعیت روانی فرد تأثیر بگذارند. افرادی که در محیط‌های استرس‌زا زندگی می‌کنند، احتمال بالاتری برای بروز این اختلال دارند. به طور کلی، تعامل پیچیده بین عوامل ژنتیکی و محیطی باعث بروز اختلال دو قطبی می‌شود و برای درک دقیق‌تر و ارائه درمان‌های مؤثر، لازم است این تعاملات به صورت جامع مورد بررسی قرار گیرد.

وضعیت هورمون‌های بدن

وضعیت هورمون‌های بدن یکی از عوامل مؤثر در بروز اختلال دو قطبی می‌باشد. تغییرات در سطوح هورمون‌ها، به ویژه هورمون‌های مرتبط با استرس و احساسات، می‌توانند تأثیر گذاری بر سلامت روانی فرد داشته باشند. برخی از افراد مبتلا به اختلال دو قطبی ممکن است دچار نوسانات در سطح هورمون‌های استرسی مانند کورتیزول شوند. این نوسانات می‌توانند به عنوان عامل مؤثر در تشدید علائم این اختلال عمل کنند. علاوه بر این، هورمون‌های مرتبط با چربی مانند لپتین و گرلین نیز در بررسی‌ها به عنوان عوامل ممکن در اختلال دو قطبی مورد توجه قرار گرفته‌اند.

استرس داشتن فرد

استرس یکی از عوامل اساسی در تشدید و بروز اختلال دو قطبی است. فشارهای روحی و اضطراب‌های مداوم می‌توانند نقش مهمی در ایجاد دوره‌های منفی مانیک یا هیپومانیک ایفا کنند. افرادی که به دلیل شرایط زندگی یا شغلی خود مواجه به استرس هستند، احتمال بیشتری برای بروز اختلال دو قطبی دارند. استرس ممکن است باعث تغییرات شیمیایی در مغز شود و روند نوسانات هورمونی را تحت تأثیر قرار دهد. به همین دلیل، مدیریت و کاهش استرس از مهمترین راهکارها در پیشگیری و درمان اختلال دو قطبی است. استفاده از روش‌های مدیریت استرس مانند مدیتیشن، یوگا، و تکنیک‌های تنفسی می‌تواند به بهبود وضعیت روانی افراد مبتلا به این اختلال کمک کند.

مصرف بیش از اندازه مواد مخدر

مصرف بیش از اندازه مواد مخدر به عنوان یکی از عوامل مؤثر در بروز اختلال دو قطبی شناخته می‌شود. مواد مخدر می‌توانند تأثیرات ناخواسته‌ای بر سیستم عصبی داشته باشند و روند نوسانات هورمونی را تحت تأثیر قرار دهند. به عنوان مثال، استفاده از مواد مخدر مهارکننده سیستم عصبی مرکزی، می‌تواند به تغییرات شدید در حالت مزاج فرد منجر شود. علاوه بر این، مصرف بیش از حد مواد مخدر ممکن است به عنوان عامل تشدید‌کننده علائم اختلال دو قطبی عمل کرده و در دوره‌های منفی مانیک یا هیپومانیک تأثیرگذار باشد. به همین دلیل، پیشگیری از مصرف مواد مخدر و اعتیاد از اهمیت ویژه‌ای در حفظ سلامت روانی و جسمی افراد مبتلا به اختلال دو قطبی برخوردار است.

برخی از بیماری‌های مغزی

بیماری‌های مغزی نیز ممکن است به عنوان یکی از عوامل مؤثر در بروز اختلال دو قطبی در نظر گرفته شوند. بیماری‌هایی که به طور مستقیم بر عملکرد مغز و ساختارهای عصبی تأثیر می‌گذارند، ممکن است علائم اختلال دو قطبی را به همراه داشته باشند. این بیماری‌ها ممکن است منجر به تغییرات در نوروترانسمیترها (مواد شیمیایی مسئول انتقال اطلاعات بین سلول‌های عصبی) شوند و بر عملکرد مغز تأثیر بگذارند. در برخی از موارد، این بیماری‌ها می‌توانند از ابتدای زندگی یا در دوران بزرگسالی بروز کنند و احتمال افزایش خطر اختلال دو قطبی را افزایش دهند. به همین دلیل، تشخیص و درمان صحیح بیماری‌های مغزی از اهمیت زیادی برخوردار است و می‌تواند در کاهش احتمال بروز اختلال دو قطبی تأثیرگذار باشد.

انواع اختلال دو قطبی

اختلال دوقطبی نوع یک

اختلال دوقطبی نوع یک یکی از زیرمجموعه‌های اختلال دو قطبی است که به عنوان منیک-دپرسیون نیز شناخته می‌شود. افراد مبتلا به این نوع اختلال دو قطبی، دوره‌های طولانی از منیا (مانیا) یا هیپومانی (حالت منفی مانیا) را تجربه می‌کنند که به دوره‌های افسردگی شدید تلقی می‌شوند. در دوره منیا، افراد تحت تأثیر احساسات افزایش گرفته، انرژی بالایی دارند و افکارشان اغلب به سمت ایده‌ها و فعالیت‌های بیش از حد هدایت می‌شود. به همین ترتیب، دوره هیپومانی نیز شامل تغییرات در احساسات و انرژی است، اما با شدت کمتر. افراد مبتلا به این نوع اختلال دو قطبی ممکن است دوره‌های منیا یا هیپومانی را با دوره‌های افسردگی ترکیب کنند که به عنوان سیکل‌های پلار معروفند.

اختلال دوقطبی نوع دو

در اختلال دوقطبی نوع دو، دوره‌های افسردگی و منیا به طور متناوب ظاهر می‌شوند، اما شدت منیا کمتر از اختلال دوقطبی نوع یک است. در این نوع اختلال دو قطبی، دوره‌های منیا و افسردگی می‌توانند با یکدیگر تداخل داشته باشند، و بیشتر افراد به دوره‌های افسردگی وابستگی دارند. افراد مبتلا به این نوع اختلال دو قطبی معمولاً تا زمانی که به تشخیص دقیق برسند، در دوره‌های منیا قرار می‌گیرند و این دوره‌ها ممکن است بدون درمان مناسب به سمت افسردگی پیشرونده یا تشدید شوند. به عبارت دیگر، در این نوع اختلال دو قطبی، دوره‌های منیا بیشتر ملاک تشخیصی هستند و افسردگی به عنوان عارضه فرعی در نظر گرفته می‌شود.

اختلال دوقطبی ادواری

اختلال دوقطبی ادواری یکی از زیرمجموعه‌های اختلال دو قطبی است که شامل تغییرات سریع و ناگهانی در حالت مزاج فرد می‌شود. افراد مبتلا به این نوع اختلال دو قطبی دوره‌های دوره‌های منیایی با دوره‌های افسردگی ترکیب می‌کنند، اما با شدت و فراوانی بالاتری که بیشتر از اختلال دوقطبی نوع یک است. به عبارت دیگر، در این نوع اختلال دو قطبی، دوره‌های منیایی و افسردگی بسیار ناگهانی و بدون هیچ گونه الگوی پیش‌بینی قابل تشخیصی ظاهر می‌شوند. این تغییرات ممکن است تاثیرات جدی بر عملکرد روزمره فرد داشته باشند و نیاز به مداخلات درمانی فوری دارند.

اختلال دوقطبی پیش‌رونده

اختلال دوقطبی پیش‌رونده نیز یکی از اشکال اختلال دو قطبی است که با دوره‌های منیایی و افسردگی ناگهانی همراه است. در این نوع اختلال دو قطبی، دوره منیا به صورت تدریجی و به نرمالی آغاز می‌شود و در طول آن، افراد تحت تأثیر افکار و احساسات افزایش گرفته، انرژی بیشتری دارند و به فعالیت‌های بیشتری هدایت می‌شوند. با پیش‌روی زمان، این حالت منیا به تدریج افزایش می‌یابد و در نهایت به اوج می‌رسد. در این مرحله، افراد ممکن است احساسات تهاجمی و بی‌قراری داشته باشند. پس از آن، دوره افسردگی شروع می‌شود که به طور تدریجی وارد حالت افسردگی می‌شوند و انرژی و احساساتشان کاهش می‌یابد. این تغییرات در طول زمان ممکن است چندین بار تکرار شوند و نیاز به مداخلات درمانی جهت کنترل و مدیریت آنها داشته باشند.

علائم بیماری اختلال دو قطبی

اعتماد به‌ نفس بالا

در دوره‌های منیایی یا هیپومانیک اختلال دوقطبی، افراد معمولاً احساس اعتماد به نفس بالا و قدرت تصمیم‌گیری به وضوح افزایش می‌یابد. آنها به خود اعتماد دارند و احساس می‌کنند که قادر به انجام وظایف مختلف و دستیابی به موفقیت‌های بزرگ هستند. این افزایش اعتماد به نفس ممکن است به عواطف مثبت، افکار سازنده، و ارتقاء خودکنترلی منجر شود.

احساس خوشی و نشاط زیاد

در دوره‌های منیایی اختلال دوقطبی، افراد تجربه حالاتی از خوشحالی و نشاط فراوان را می‌کنند. این احساسات معمولاً بیشتر از حد معمول است و به نوعی از حالت مزاج افرازی یا منفی مانیایی همراه با افزایش انرژی و فعالیت‌ها می‌باشد. این حالات می‌توانند به فرد انگیزه و اشتیاق زیادی برای شروع به پروژه‌های جدید و انجام فعالیت‌های سازنده بدهند.

افزایش فعالیت‌های فیزیکی

در دوره‌های منیایی، افراد ممکن است فعالیت‌های فیزیکی خود را افزایش دهند. این افزایش فعالیت می‌تواند به صورت افزایش انرژی بدنی، ورزش‌های شدید، یا شروع به پروژه‌های جدید باشد. این تغییرات در عادات فعالیتی معمولاً نشان‌دهنده افزایش هیجانی و فعالیت‌های زیاد است که در دوره منیایی ظاهر می‌شود.

تندتند حرف زدن

یکی از ویژگی‌های دیگر دوره‌های منیایی در اختلال دوقطبی، تندتند حرف زدن است. افراد ممکن است به شدت بیش از حد حرف بزنند، افکار و ایده‌های زیادی را با دیگران به اشتراک بگذارند و در مکالمات شوق و انرژی زیادی داشته باشند. این تندتند حرف زدن ممکن است نشانگر تحولات در سرعت اندیشه و فعالیت نوروترانسمیترها در مغز باشد که در دوره منیایی افزایش یافته است.

افزایش میزان انرژی در بدن

در دوره‌های منیایی اختلال دوقطبی، افراد معمولاً احساس افزایش ملموسی در میزان انرژی در بدن خود می‌کنند. این افزایش انرژی می‌تواند باعث شود فرد فعالیت‌های بیشتری را انجام دهد، احساس قدرتمندی کند و حتی از نظر جسمی فعال‌تر شود. این ویژگی ممکن است به شدت مشخص باشد و از سطوح عادی فعالیت روزمره فرد بیشتر باشد.

بالا رفتن میزان انرژی جنسی

در دوره‌های منیایی، افراد مبتلا به اختلال دوقطبی ممکن است تغییراتی در میزان انرژی جنسی خود تجربه کنند. افزایش میزان انرژی جنسی ممکن است به افزایش اشتیاق جنسی، فعالیت‌های جنسی بیشتر، و تجربه لذت جنسی بیشتر منجر شود. این افزایش ممکن است به عنوان یکی از نشانه‌های تغییرات در هورمون‌ها و فعالیت‌های عصبی در دوره منیایی در این اختلال در نظر گرفته شود.

احساس پریشانی

در دوره‌های منیایی اختلال دوقطبی، افراد ممکن است احساسات پریشانی بیشتری را تجربه کنند. این احساس پریشانی معمولاً با افزایش فعالیت‌ها، فکرها، و اندیشه‌های تندتند همراه است. این وضعیت می‌تواند به شدت منجر به تغییرات در رفتار و تفکرات فرد شود و در برخی موارد ممکن است منجر به رفتارهای خطرناک نیز شود.

اختلالات خواب

افراد معمولاً کمتر نیاز به خواب دارند و احتمالاً به مدت کوتاهتری خواب می‌بینند. همچنین، ممکن است تجربه بیداری شبانه بیشتر و ساعات کمتری خواب عمیق داشته باشند. این تغییرات ممکن است به دلیل تأثیرات هورمونی و نوروترانسمیترها در دوره منیایی باشد و بر ترتیب طول مدت و کیفیت خواب تأثیر بگذارد.

نشانه های اختلال دو قطبی افسردگی به شرح زیر هستند؛

احساس غمگین بودن

در دوره‌های افسردگی اختلال دوقطبی، افراد معمولاً احساسات غمگینی و ناخوشی عمیق را تجربه می‌کنند. این احساسات ممکن است به صورت مداوم یا دوره‌های کوتاهتری در طول زمان ظاهر شوند و بر روحیه و انگیزه فرد تأثیر بگذارند.

احساس ناامیدی

احساس ناامیدی یکی از ویژگی‌های اصلی دوره‌های افسردگی اختلال دوقطبی است. افراد ممکن است احساس کنند که هیچ امیدی به بهبود وضعیت خود ندارند و این احساس ناامیدی ممکن است به شکل‌گیری افکار منفی و نگرانی‌های زیاد منجر شود.

اضطراب و استرس

در دوره‌های افسردگی اختلال دوقطبی، افراد ممکن است با اضطراب و استرس زیاد مواجه شوند. این اضطراب ممکن است به صورت فیزیکی (مانند لرزش، عرق‌زدگی، و افزایش ضربان قلب) یا به صورت روانی (مانند نگرانی‌ها و فکرهای مختلف منفی) ظاهر شود.

میل به خودکشی

میل به خودکشی یکی از نشانه‌های جدی اختلال دوقطبی است، به‌ویژه در دوره‌های افسردگی. این احساس ممکن است به صورت فکری ظاهر شود و فرد احساس کند که نمی‌تواند با چالش‌ها و دردسرهای زندگی کنار بیاید. در صورتی که کسی احساس میل به خودکشی کند، حتماً باید به افراد محبوب خود یا حرف‌های آگاهانه به‌طور فوری اطلاع داده شود. همچنین، حتماً به کمک حرفه‌ای نظیر روان‌درمانگر یا پزشک مراجعه شود. این احساسات جدی هستند و نیاز به حمایت و درمان فوری دارند.

خستگی بیش از اندازه

در دوره‌های افسردگی اختلال دوقطبی، افراد معمولاً احساس خستگی بیش از حد و کاهش انرژی را تجربه می‌کنند. این خستگی می‌تواند به صورت جسمی (احساس سنگینی در بدن، ضعف عضلانی) و روحی (کاهش انگیزه و انگیزه زندگی) ظاهر شود.

داشتن احساس درد

احساس درد نیز یکی از علائم شایع در دوره‌های افسردگی اختلال دوقطبی است. این درد معمولاً به صورت عمومی در اندام‌ها و عضلات، به خصوص در ستون فقرات، شکم یا سر ممکن است ظاهر شود. این احساس درد ممکن است به علت تأثیرات هورمونی، التهابات عصبی، یا واکنش به تغییرات در سطح شیمیایی مغز باشد.

کاهش بهره‌وری در کارهای روزمره

در دوره‌های افسردگی، افراد مبتلا به اختلال دوقطبی ممکن است با کاهش علاقه و انگیزه به انجام کارهای روزمره مواجه شوند. این کاهش بهره‌وری ممکن است منجر به سختی در انجام وظایف اجتماعی، شغلی یا تحصیلی شود. افراد ممکن است حتی در انجام کارهای ساده احساس سختی و فشار روحی کنند.

ناتوانی در تمرکز بر روی کارها

افراد مبتلا به اختلال دوقطبی در دوره‌های افسردگی ممکن است با مشکلات در تمرکز و توجه مواجه شوند. ناتوانی در تمرکز می‌تواند باعث کاهش کارایی در انجام وظایف روزمره شود و در امور تحصیلی یا شغلی مشکلات ایجاد کند. این افت در تمرکز ممکن است ناشی از تغییرات در ساختار مغز، نوع و مقدار نوروترانسمیترها، یا تأثیرات هورمونی باشد.

بی‌علاقگی به انجام کارهای روزانه

در دوره‌های افسردگی اختلال دوقطبی، افراد معمولاً با بی‌علاقگی به انجام کارهای روزانه و وظایف زندگی مواجه می‌شوند. این بی‌علاقگی ممکن است منجر به کاهش انگیزه و احساس ناکامی در انجام وظایف مختلف شود. این احساس ممکن است باعث مشکلات در عملکرد شغلی، تحصیلی، و روابط اجتماعی شود.

بدخوابی

اختلالات در خواب یکی از نشانه‌های شایع در دوره‌های افسردگی اختلال دوقطبی است. افراد ممکن است با مشکلات مانند دشواری در خوابیدن، بیداری شبانه، یا خواب عمیق نداشتن مواجه شوند. این وضعیت ممکن است بر کیفیت خواب و انرژی روزانه تأثیر بگذارد و باعث افزایش استرس و اضطراب شود.

بی‌میلی به غذا

در دوره‌های افسردگی اختلال دوقطبی، بی‌میلی به غذا یکی از علائم شایع است. افراد ممکن است احساس کمبود اشتها و علاقه به خوردن غذا کنند، حتی به غذاهای معمولاً محبوب یا علاقه‌مند به آنها. این وضعیت ممکن است منجر به کاهش وزن، ضعیف شدن سیستم ایمنی، و کاهش انرژی و تمرکز شود.

عوامل تشدید کننده اختلال دو قطبی

تغییر ساعات خواب و استراحت برای بدن

در اختلال دوقطبی، تغییرات در ساعات خواب و استراحت ممکن است اتفاق بیفتد. افراد ممکن است دچار بیخوابی شوند یا برعکس، ساعات زیادی از روز خوابیده باشند. تغییرات در الگوی خواب می‌توانند به تغییرات در سطوح هورمون‌ها و فعالیت عصبی مغز مرتبط با دوقطبی ارتباط داشته باشند. این مسائل بر تعادل سیکل خواب و بیداری تأثیر می‌گذارند و می‌توانند علت افزایش علائم اختلال دوقطبی شوند.

زندگی و کار در محیط‌های استرس‌زا

زندگی و کار در محیط‌های پراسترس ممکن است بر افراد مبتلا به اختلال دوقطبی تأثیر گذار باشد. استرس‌های روزانه و فشارهای محیط کاری می‌توانند علائم این اختلال را تشدید کنند. افزایش استرس ممکن است باعث تحریک نوروترانسمیترها در مغز شود و نقش ایفایی در ظهور یا تشدید علائم اختلال دوقطبی داشته باشد. مدیریت استرس و ایجاد محیط کاری آرام و پشتیبانی کننده می‌تواند به بهبود وضعیت افراد مبتلا به این اختلال کمک کند.

قطع کردن مصرف دارو

قطع کردن یا کاهش مصرف داروهای معمولاً درمان اختلال دوقطبی ممکن است اثرات جدی را بر وضعیت افراد داشته باشد. داروهایی که برای اداره این اختلالات استفاده می‌شوند، معمولاً به تعادل شیمیایی مغز و کنترل مزاج افراد کمک می‌کنند. قطع داروها بدون نظر پزشک معالج می‌تواند منجر به عود علائم و نقض تعادل مزاجی شود. بهترین راه اقدام در مورد قطع داروها، مشاوره با پزشک معالج و تصمیم مشترک بر اساس وضعیت فرد و تغییرات در سلامتی او می‌باشد.

درمان اختلال دو قطبی به صورت قطعی

درمان اختلال دو قطبی با دارو

درمان اختلال دو قطبی اغلب شامل مصرف داروها می‌شود. این داروها عمدتاً به منظور مدیریت و تعدیل مزاج و افتراق بخش‌های منفی و مثبت این اختلال تجویز می‌شوند. داروهای مزاج‌ثابت، مهارکننده‌های آپتوفیزیولوژی مغز، و استفاده از لیتیم (کربنات لیتیم) برای کنترل و تعادل مزاج از جمله داروهای معمول در درمان اختلال دو قطبی هستند. انتخاب دارو و دوز آن توسط پزشک متخصص اعصاب یا روانپزشک بر اساس شدت علائم، نوع اختلال دو قطبی و واکنش بدن به دارو تعیین می‌شود.

درمان اختلال دو قطبی با جلسات روان‌درمانی

روان‌درمانی (پسیکوتراپی) نیز به عنوان بخش مهمی از درمان اختلال دو قطبی در نظر گرفته می‌شود. این جلسات روان‌درمانی می‌توانند به افراد کمک کنند تا با مشکلات روانی، احساسات، و افکار منفی بهبود یابند. روان‌درمانی کمک می‌کند تا افراد نقاط ضعف و تغییرات در الگوی رفتاری خود را شناسایی کنند و مهارت‌های مدیریت استرس، تعامل اجتماعی بهتر، و بهبود خودشناسی را تقویت کنند.